Owrzodzenie to związany z martwicą ubytek tkanki, mogący powstawać w wyniku niewydolności układu krążenia, urazu, czy odleżyn. Jest to niebezpieczna rana która w większości przypadków nie ulega samoistnemu wygojeniu. Do skutecznego leczenia owrzodzeń potrzebna jest kompleksowa terapia skupiająca się zarówno na przyczynie, jak i miejscowo na objawach.
Które choroby utrudniają gojenie ran?
Istnieją czynniki hamujące gojenie ran, mimo zastosowania odpowiedniego leczenia.
Czynnikami hamującymi proces oczyszczania i nabłonkowania owrzodziałej rany mogą być takie choroby jak niekontrolowana cukrzyca – w przebiegu której bardzo często dochodzi do poważnych owrzodzeń stopy (stopa cukrzycowa).
Na regenerację rany niekorzystnie wpływają zaburzenia funkcjonowania nerek i wątroby - narządów odpowiedzialnych za oczyszczanie organizmu, niedostateczne ukrwienie powstające w przebiegu niewydolności krążenia (bez odpowiedniego utlenowania tkanki nie mają odpowiednich do odnowy warunków).
Choroba nowotworowa, w której przebiegu dochodzi do zachwiania zdolności proliferacyjnych i naprawczych komórki, także nie sprzyja gojeniu się owrzodzenia, mimo stosowania prawidłowej terapii.
Znaczący wpływ na proces gojenia rany mają także czynniki takie jak odpowiednie odżywienie organizmu (niedożywienie hamuje gojenie), otyłość, poziom odporności – obecne zakażenia zaburzają zdolności naprawcze.
Leki – istnieją także grupy leków niekorzystnie wpływające na gojenie owrzodzeń, należą do nich antybiotyki (w przebiegu zakażeń bakteryjnych), steroidy, czy cytostatyki stosowane w terapii przeciwnowotworowej.
Zespół stopy cukrzycowej
Stopa cukrzycowa (zespół stopy cukrzycowej) jest poważnym powikłaniem cukrzycy, które rozwija się głównie w wyniku utrzymujących się wysokich poziomów cukru we krwi. Objawy stopy cukrzycowej to nie tylko otwarte rany na stopach i owrzodzenia, ale także dolegliwości bólowe stóp w czasie ruchu lub w spoczynku, drętwienie stóp, ich zniekształcenie czy charakterystyczny sposób chodzenia. Może prowadzić do kalectwa w wyniku amputacji.
W przypadku istniejącej rany trzeba działać dość szybko. Najważniejszym etapem postępowania jest ograniczenie zakażenia. Do tego celu stosuje się zazwyczaj antybiotykoterapię. Konieczne może również okazać się opracowanie chirurgiczne rany, celem usunięcia zakażonych/martwiczych tkanek z kończyny.
Istotna jest również diagnostyka obrazowa ukrwienia kończyny – w przypadku, kiedy nie jest ono prawidłowe, chirurg naczyniowy powinien wykonać rewaskularyzację w trybie pilnym.
Diagnostyka stopy cukrzycowej
Zespół stopy cukrzycowej to schorzenie multidyscyplinarne wymaga wiec złożonej diagnostyki.
Badania laboratoryjne
- Początkowo należy stwierdzić czy pacjent choruje na cukrzycę - wiąże się to z pomiarem cukru na czczo. Jeśli cukrzyca jest już stwierdzona, badamy parametr hemoglobiny glikowanej – badanie obrazujące stan kontrolowania poziomu cukru w przeciągu ostatnich trzech miesięcy.
- Ważną kwestią jest też zbadanie parametrów zapalnych - białko CRP i krwinki białe mówią nam pośrednio o zaawansowaniu procesu zapalnego. Stanowią także punkt odniesienia w dalszym leczeniu.
- Często sprawdza się też parametry nerkowe – niewydolność nerek jest częstym powikłaniem cukrzycy.
Badanie mikrobiologiczne
Ważnym badaniem jest pobranie posiewu z rany - pozwala to w ciągu kilku dni określić potencjalną wrażliwość bakterii na konkretne antybiotyki.
Badania obrazowe
- USG Doppler tętnic - jest to badanie, które pozwala określić ukrwienie stopy. Jest to istotna informacja, ponieważ jeśli występuje również problem w tętnicach, leczenie powinno zacząć się od rewaskularyzacji.
- RTG/MR kości stopy - badanie, które obrazuje stopień zajęcia kości stopy procesem zapalnym. Jeśli zakażenie jest w częściach kostnych to w większości przypadków konieczne jest usunięcie tych fragmentów kości, aby stworzyć warunki do gojenia rany.
Stopa cukrzycowa – odciążenie
Komponentą skutecznego postępowania w przypadku stopy cukrzycowej jest jej odciążenie. W przebiegu tej jednostki chorobowej dochodzi do zajęcia obszaru stopy przez owrzodziałą, łatwo ulegającą zakażeniom ranę. Bez jej prawidłowego odciążenia nie można oczekiwać efektów leczenia.
Do metod odciążenia stopy należy chodzenie o kulach, specjalne wkładki lub obuwie odciążające, w skrajnych przypadkach także poruszanie się na wózku inwalidzkim czy zastosowanie opatrunku gipsowego.
W zależności od lokalizacji, rozległości i głębokości zmiany, dobiera się obuwie odciążające odpowiedni obszar stopy. Odbywa się to w mechanizmie przesunięcia rozkładu ciężaru ciała na zdrowy fragment stopy. Jeśli rana ma duży zasięg, to zajęta stopa powinna być całkowicie wyłączona z poruszania się – chory podpiera się kulami przenosząc ciężar ciała na drugą kończynę.
Stopa cukrzycowa – opracowanie chirurgiczne
Chirurgiczne opracowanie rany w przebiegu stopy cukrzycowej może być jednorazowe - w przypadku mniej rozległych zmian lub w przypadku dużych zmian – do uzyskania czystego łożyska rany wymagane może być przeprowadzenie wielu zabiegów.
Przebieg
Metoda chirurgiczna polega na usunięciu przez specjalistę warstwy obumarłej tkanki wraz z krawędziami rany. Niezbędne jest wykorzystanie skalpela. Tej metodzie podlegają tkanki suche, czarne lub z żółto-brązową martwicą rozpływną. Nie stosuje się jej przy zmianach czystych, ziarninujących. Jest etapem leczenia pozwalającym na przygotowanie łożyska rany, jej oczyszczenie, co jest punktem wyjściowym do założenia opatrunku i dalszej terapii.
Kontrola
Każdorazowo, przy zmianie opatrunku, stan rany powinien być kontrolowany i jeśli tego wymaga, kwalifikowany do kolejnego zabiegu chirurgicznego opracowania. Chirurgiczne opracowanie to postępowanie stanowcze, pacjent powinien być świadomy charakteru jego przebiegu i wynikającego z niego ryzyka.
Stopa cukrzycowa – profilaktyka
Podstawowym działaniem jest rozpoznanie cukrzycy oraz jej stabilizacja za pomocą leczenia farmakologicznego (leki). To warunek niezbędny do zatrzymania rosnącego ryzyka postępującego szybko i nagle owrzodzenia na stopie.
- Ważnym aspektem jest higiena stóp, polegająca na dokładnym, codziennym myciu, nawilżaniu, skracaniu paznokci, a podczas tych czynności wnikliwa kontrola i obserwacja zmian. Wszystkie niepokojące objawy powinniśmy zgłosić lekarzowi prowadzącemu.
- Odpowiednia aktywność fizyczna - usprawniająca krążenie, umożliwia dotarcie krwi do najdalej od serca położonych części ciała – palców stóp, które często ulegają owrzodzeniu w przebiegu zespołu stopy cukrzycowej.
- Odpowiednio dobrane skarpety, rajstopy oraz obuwie – nie mogą być niewygodne, uciskające, ograniczające przepływ krwi. Bardzo często wykorzystuje się indywidualnie dobrane wkładki, które odpowiadają za prawidłowy rozkład masy ciała (odciążenie).
